Cây đậu bắp

1. Giới thiệu chung

Đậu bắp (tên khoa học Abelmoschus esculentus), còn được gọi với các tên dân gian như bắp còi, mướp tây hay bông vàng, là cây rau ăn quả thuộc họ Cẩm quỳ (Malvaceae). Loài cây này có nguồn gốc từ vùng nhiệt đới châu Phi, hiện đã trở nên phổ biến tại nhiều quốc gia nhiệt đới và cận nhiệt đới, trong đó có Việt Nam. Nhờ giá trị dinh dưỡng cao, dễ trồng, đậu bắp ngày càng được ưa chuộng trong canh tác hộ gia đình và sản xuất thương mại.

2. Đặc điểm hình thái

Thân cây đậu bắp thuộc loại thân thảo, mọc đứng, chiều cao từ 1–2,5 m tùy giống và điều kiện trồng. Thân ít phân cành và phủ nhiều lông cứng. Lá cây lớn, mọc so le, hình chân vịt chia thùy rõ, hai mặt có lông tơ. Hoa đậu bắp đơn độc, mọc ở nách lá, màu vàng nhạt, có 5 cánh với nhụy đỏ ở giữa, trông giống hoa bụp giấm. Quả hình trụ dài từ 10–25 cm, có 5–10 cạnh dọc, vỏ có nhiều lông, màu xanh hoặc đỏ tùy giống. Khi già, quả hóa gỗ và nứt ra để rơi hạt. Hạt nhỏ, gần tròn, màu nâu xám hoặc đen, chứa nhiều chất xơ và chất nhầy.

3. Đặc điểm sinh trưởng và điều kiện canh tác

Cây đậu bắp sinh trưởng tốt trong điều kiện nhiệt độ từ 25–35°C, không chịu được lạnh và ngừng phát triển khi dưới 15°C. Cây ưa sáng, cần nhiều ánh nắng để phát triển quả. Đất trồng lý tưởng là đất tơi xốp, giàu mùn, thoát nước tốt, pH từ 5,5–6,8.

• Thời vụ trồng:

  • Miền Bắc: Vụ Xuân (tháng 2–3) và vụ Thu (tháng 8–9).

  • Miền Nam: Trồng quanh năm, tốt nhất vào đầu mùa khô (tháng 11–1) và đầu mùa mưa (tháng 5–6).

4. Kỹ thuật trồng

Chuẩn bị đất: Làm đất kỹ, lên luống cao 20–30 cm, rộng 1–1,2 m. Bón lót 20–30 tấn phân hữu cơ hoai mục/ha và 300–500 kg vôi bột nếu đất chua.

Gieo hạt: Hạt có vỏ cứng nên cần ngâm nước ấm (2 sôi 3 lạnh) 6–8 giờ, sau đó ủ ẩm 12–24 giờ cho nứt nanh rồi đem gieo. Mật độ trồng: hàng cách hàng 60–70 cm, cây cách cây 30–40 cm (tương đương 30.000–35.000 cây/ha).

Bón phân (cho 1.000m²):

• Bón lót: 10–15 kg NPK 15-15-15 + 500 kg phân chuồng hoai.

• Bón thúc:

  • Lần 1 (10–15 ngày sau trồng): 5–7 kg Urê + 5 kg Kali.

  • Lần 2 (30–35 ngày): 7–10 kg Urê + 7 kg Kali.

  • Lần 3 (50–60 ngày): 5–7 kg Urê + 5 kg Kali.

  • Có thể kết hợp phun phân bón lá vi lượng để tăng tỷ lệ đậu quả.

5. Thu hoạch và bảo quản

Đậu bắp có thể bắt đầu thu trái sau 45–50 ngày trồng. Nên thu hái mỗi 2–3 ngày/lần, giai đoạn thu rộ kéo dài từ 1,5–2 tháng tùy giống. Thu quả khi dài khoảng 7–12 cm, còn non, mềm và chưa hóa xơ. Để bảo quản, nên để nơi thoáng mát hoặc trong túi kín trong ngăn mát tủ lạnh, dùng trong 2–3 ngày để giữ độ tươi.

6. Giá trị dinh dưỡng và công dụng

Đậu bắp giàu chất xơ, vitamin C, K1, B9 (folate) và nhiều chất chống oxy hóa như polyphenol, flavonoid. Nhờ đó, nó mang lại nhiều lợi ích:

• Cải thiện tiêu hóa, ngăn ngừa táo bón.

• Hỗ trợ kiểm soát đường huyết và cholesterol.

• Cung cấp folate tự nhiên cho phụ nữ mang thai.

• Làm đẹp da, chống lão hóa nhờ chất nhầy tự nhiên.

• Hạt đậu bắp khi rang có thể dùng thay cà phê.

7. Một số giống đậu bắp phổ biến ở Việt Nam

• Đậu bắp Thái Lan (ĐB1, ĐB3): Trái dài, năng suất cao, sai trái.

• Đậu bắp đỏ: Quả đỏ tím, đẹp mắt, giàu anthocyanin.

• Đậu bắp lùn: Cao dưới 1 m, thích hợp trồng chậu hoặc ban công.

8. Gợi ý trồng đậu bắp tại nhà

Có thể trồng đậu bắp trong chậu lớn (dung tích từ 20–25 lít đất), dùng đất tơi xốp giàu dinh dưỡng. Mỗi chậu trồng 1–2 cây, đặt nơi nhiều nắng, tưới đều đặn giữ ẩm nhưng không úng. Sau 40–45 ngày, có thể bắt đầu thu trái liên tục trong vài tuần.